INCT REALIZA SEMINARIO PRELIMINAR PESKIZA SIENTÍFIKA BA DEZENVOLVIMENTU NASIONÁL
Díli, 14 Outubro 2025 – Institutu Nasional Siênsia no Teknolojia (INCT, sigla iha Português) realiza semináriu preliminar peskiza sientífika ba dezenvolvimentu nasionál iha sala konferensia INCT, Balide, Dili.
Objetivu husi semináriu preliminár ne’e maka atu aprezenta rezultadu sira hosi peskiza preliminár hodi hetan feedback krítiku, sujestaun sira ba hadi’a, no validasaun hosi avaliadór sira, Kria mos forum diskusaun ida ne’ebé permite interasaun ho peskizadór sira seluk no instituisaun sira ne’ebé relevante ba tópiku peskiza nian no Identifika pontu importante sira ne’ebé presiza esplora liután no hamosu rekomendasaun pertenente sira atu orienta peskiza sientífika iha futuru.
Prezidente Konsellu Ezekutivu INCT, Dr. José Cornélio Guterres iha nia intervensaun hateten katak sorumutu ida ohin atu halao aprezentasaun preliminariu kona-ba deskobrementu inisial no progresu servisu, husi ita nia peskizador sira hodi hetan apresiasaun, kritiku, no konfirmasaun nune’e bele produs rezultadu estudu ida ho kualidade diak. Aprezentasaun preliminar ne’e hanesan prosesu kontinuasaun hodi garanti kualidade no transparansia sira iha prosesu peskiza tomak, desde hahu konkursu publiku, avaliasaun kurrikular no sientífika nomos avaliasaun preliminar ne’ebe rigorozu te’ebes liu husi involve avaliador nasional no internasional husi área espesialidade oin-oin ho grau doutoradu. Jeralmente tópiku peskiza ba tinan ne’e kobre área estudu oin-oin hanesan Economia, Biodiversidade Marinha, Saúde no Seguransa Alimentar, Inteligénsia Artifisial no Edukasaun. Topiku peskiza sira refere relevante no pertinente tebes hodi suporta formulasaun ba ita nia polítika públiku nune’e bele kontribui ba dezenvolvimentu bem-estar país nian.
Presidente konsellu ezekutivu ne’e husu mos ba peskizador sira ita tenke servisu hamutuk ho INCT hodi disemina nia rezultadu sira ne’e ba publiku no liu-liu desizor sira liu-liu nasional no lokal liu husi meiu akadémiku sira hanesan konferênsia sira, workshops, semináriu públiku sira. Nune’e mós bele liu husi dijital repozitóriu sira no revista sira ba asesu abertu hodi garante katak rezultadu peskiza sira bele asesivel ba publiku, estudante sira no profisional sira no mós to’o formulador polítika públika sira.
Reprezenta Sua Excia. Ministru Ensinu Superior, Siênsia no Kultura (MESSK), Assesora Teresa Maria de Carvalho iha diskursu abertura hateten katak Semináriu preliminár ne’e importante tebes hodi refleta kona-ba saida mak ita halo tiha ona, analiza rezultadu preliminár hosi projetu hirak ne’ebe lao hela no liliu atu avalia impaktu loloos hosi investigasaun sientífika iha dezenvolvimentu nasionál. Avaliasaun ida ne’e la’os deit nu’udar avaliasaun téknika, maibe mós estratéjika. Ida ne’e ajuda ita kompriende oinsa siénsia bele kontinua serbi ita nia povu, hadia polítika públika sira no kontribui ba sosiedade ida ne’ebe justu liu, inovador no sustentavel.
Reprezentante Sua Excia. Ministru ne’e hatutan tan katak Siénsia tenke sai útil serve ba sosiedade no relevante, maibe tenke iha mos étika, rigoroza no kolaborativa no liu-liu tenke refleta ita nia indentidade, valor sira no ita nia determinasaun hodi hari iha future ida abut metin iha matenek. Tanba ne’e ita hakarak projetu peskiza ida-idak nebe’e hetan apoiu hosi INCT kontribui laos deit ba avansu koñesimentu, maibe mos hodi hatan ba dezafiu konkretu sira iha ita nia rain iha área sira hanesan ekonomia, biodiversidade marinha, saude e seguransa alimentar, inteligencia artifisial no edukasaun.