MINISTRU ENSINU SUPERIOR, SIÊNSIA NO KULTURA HAMUTUK HO INCT SELEBRA LORON MUNDIAL SIENSIA BA PAZ NO BA DEZENVOLVIMENTU

Díli, 30 Novembru 2023 – Sua Excia. Ministru Ensinu Superior, Siênsia no Kultura (MESSK), Dr. José Honorio da Costa Perreira Jerónimo hamutuk ho Institutu Nacional Siênsia no Teknolojia (INCT, sigla iha Português) Selebra Loron Mundial Siênsia Ba Paz no Ba Dezenvolvimentu ho tema “Promove Investigasaun Sientífika ba Dezenvolvimentu Nasional Timor-Leste”, iha salaun Ian Martin – Infordepe, Balide.

Iha intevensaun, Prezidente Konsellu Ezekutivu INCT, Dr. José Cornélio Guterres hatete katak loron ida ohin nu’udar oportunidade ida ba parte hotu-hotu atu halibur hamutuk hodi diskute kona-ba dezenvolvimentu no papel siênsia ne’e rasik hodi responde ba ema nia moris loron-loron hodi bele hamoris  no hametin liu-tan kultura polítika bazeia ba evidensia sira, atu nune’e bele hamosu dezenvolvimentu nasional ida efisiênsia no efikas atu lori moris di’ak ba povu tomak.

Nune’e mos, Sua Excia. Ministru Ensinu Superior, Siênsia no Kultura (MESSK), Dr. José Honorio da Costa Perreira Jerónimo hatete investimentu iha área sientífika no teknolojia no aprezentasaun rezultadu husi peskiza sientífika importante atu mellora kuṅesimentu no promove inovasaun atu transforma setór produtivu ekonomia nasaun nian. Ho razaun ida ne’e, kolaborasaun entre instituisaun akadémika, indústria sira, no Governu mak kaer estratéjia esensial atu kria ekosistema ne’ebé kontribui ativamente ba kresimentu sustentável iha nasaun ita nian. Iha vizaun ida husi vizaun seluk ne’ebé estabelese husi Ita nia Planu Estratéjiku ba Dezenvolvimentu Nasional nian, hatuur katak presiza konstrui nasaun ida ne’ebé la depende ba riku soin naturais nian maibe liu-liu iha rekursu umanu ne’ebé kualifikadu. Papel husi peskiza sientífika nian mak importante atu bele hetan
solusaun ba oinsa hasoru dezafiu espesífiku sira ne’ebé ita-nia nasaun hasoru iha área sira hanesan edukasaun, agrikultura, saúde, enerjia ka ambiente.

Iha selebrasaun loron mundial siênsia ne’e, halo mos aprezentasaun ba rezultadu investiagsaun sientífika hosi drh. Rui Daniel de Carvalho ho ekipa kona-ba “One Health Studies: Formaldehyde (CH2O) Contamination in Seafood and Frozen Meat Imported into Timor-Leste”, hosi dr. Marcelo Amaral Mali kona-ba “Prevalence of undiagnosed and associated factors of hypertension among people over 18 years old living in rural Sucos, in Timor-Leste; community based-cross-sectional study”, Dra. Dirce Maria Soares Araújo kona-ba “Estudo de produção de bioscoito nutritivo utilizando produto local de Timor-Leste como farinha de amendoim, farinha de milho e farinha de soja”, Dr. António da Costa Fernandes “As Alterações significativas da circulação rodoviária em Díli, Timor-Leste – Identificação dos problemas e resoluções para o tráfico rodoviário na capital de Timor-Leste”, ikus liu hosi Dr. Domingos Maria Borges Barreto kona-ba “Decreasing National Imports By Enhancing Productivity And Offering New Products In Timor-Leste” (Study Case Of “Akadiru” Product).

Enkontru sientífiku ne’e ensera hosi I Vise-Prezidente Konsellu Ezekutivu INCT, Dr. Valentim Ximenes no hetan partisipasaun hosi II Vise-Prezidente INCT, Dr. Augusto Conceição Soares, Diretor Ezekutivu ANAAA, Dr. Nilton Paiva, Magnifiku Reitor sira hoi Universidade Públiku no Privada, Reprezentante Liña Ministerial sira, Diretor Nasional, Investigador, Avaliador, Xefe Departamentu, Asesor no funsionariu hotu.