Manufahi, 13 Juñu 2022 – Xefe Departamentu Siênsia Ezata no Siênsia Naturais Institutu Nasionál Siênsia no Teknolojia (INCT), Sr. Gregorio Rangel, hamutuk ho ekipa halo monitorizasaun ba peskiza sientífika kona-ba “A prevalência de Lombriga da Classe Trematode Fasciola spp nos Búfalos em Timor-Leste” ne’ebe lidera hosi Dr. Acácio Cardoso Amaral, iha suku Daisua, Manufahi.
Objetivu prinsipal hosi monitorizasaun ne’e atu observa direta peskiza sientítika ne’ebe hala’o hosi peskizador no akompaña prosesu implementasaun tomak iha terenu hodi garante kualidade peskiza ne’e rasik.
Iha peskiza sientífika ne’e Dr. Acácio Cardoso Amaral hateten, objetivu hosi peskiza ne’e maka atu hatene nivel infeksaun lumbriga fasciola hepatica iha karau timur, atu nune’e bele hatene karik iha infeksaun ruma, ita bele halo tratamentu, komforme rezultadu laboratorio. Perskizador ne’e, esplika tan prosedur atu halo rekolla feaces iha karau timur mak primeiru ita habokon ita nia liman ho sabaun depois ita hatama liman ba rektum, depois foti veses gram 2 to’o 5 depois ita tau iha plastiku nebe’e ita prepara ona tau label, depois turuk ho formalin atu prezerva hodi nia labele at, depois tau iha kulbox hodi transporta ba labotorium nasional atu halo ezeminasaun iha neba.
Sr. Martino Caldas hanesan karau nain hateten, durante ne’e ami sempre hasoru kazu karau mate barak liu ho moras lumbriga, kazu ne’e akontese iha tinan kotuk nomos tinan ida ne’e, wainhira karau oan moris mai halo prosesu fulan ida no rua lumbriga komesa ataka no karau oan labele susu nia fraku to’o mate det, kazu ne’e ami detekta wainhira karau mate ami kua karau nia kabun hare mesak lumbriga det. Alende ne’e Karau nain ne’e hateten tan iha moras seluk hanesan karau nia kakorok bubu nomos karau nia kabun bubu nia impaktu ne’e seda ami mos lahatene, maibe wainhira moras ne’e ataka durasaun lakleur, hanesan ohin karau nia kakorok bubu ka kabun bubu orsida kalan karau nia is kotu ona.
Peskizadora Sra. Ana Maria Noronha mos hatutan tan, peskiza ida mos ita atu hatene impaktu lumbriga iha karau nia aten, ne’e ita hare mos ba maneira fatin karau sira atu han ba ne’e, ita hare konaba siklu moris nian fasiola hepatica, normalmente kuandu karau sira nebe infektadu hosi espesies fasiola, wainhira soe sai feaces ho tolun hosi fasciola hepatica. Iha momentu hanesan karakol hanesan host hodi dezenvolve siklu moris. Karakol wainhira halao movimentu no husik hela lumbriga nia tolun iha duut iha tempo daderasan molok loromatan sae. Tan ne’e sujere karau nain sira hasai karau hafoin loromatan sae. Medidas preventivas mak hanesan halo tratamentu anti parazita lumbriga ba karau sira ne’e rutina para bele hamate lumbriga iha karau nia aten.
Peskiza ne’e hetan partisipasaun hosi estudante sira hosi fakuldade Saude Animal Universidade Nasinola Timor Lorosae (UNTL) no Karau nain.